Dożynki. Sprawa społeczna

Jak dawniej i dziś świętowano zakończenie zbiorów? Jakie znaczenie miały korony, wieńce, „kozy” i inne atrybuty żniwne? Czy współcześnie dożynki są obyczajem religijnym, świeckim, a może politycznym? Czy za fasadą kolorowego widowiska ukryta jest historia polskiego feudalizmu i pańszczyzny? Dożynki to niewątpliwie sprawa społeczna – można się o tym przekonać, zwiedzając nową wystawę czasową w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu.
Dożynki są jedną z najbardziej powszechnych i kultywowanych dorocznych uroczystości wiejskich. Celem wystawy jest pokazanie współczesnego charakteru święta plonów oraz zmian w obyczajach i obrzędach dożynkowych, jakie dokonały się na przestrzeni dziejów.
Ważnym aspektem ekspozycji jest też wielowymiarowe przedstawienie losów naszych chłopskich przodków. Stąd poza sielankowym obrazem polskiej wsi w ludycznych rytuałach święta plonów, pojawia się również odwołanie do popularnego obecnie nurtu mrocznej antropologii, polskiego feudalizmu i pańszczyzny – skomplikowanego i często pomijanego fragmentu historii ludowej.
Na wystawie zaprezentowano korony, wieńce, bukiety, kotyliony, ozdoby i inne atrybuty żniwne. Widzowie zobaczą także unikatowe fotografie autorstwa m.in. fotografa-amatora Augustyna Czyżowicza dokumentującego życie dolnośląskiej wsi w latach 50.–80. XX w. Obejrzeć też będzie można materiały filmowe z relacjami świadków i niezwykłe przedmioty pozyskane podczas badań terenowych.
„Kończące doroczny cykl obrzędowy święto plonów dawniej było najistotniejsze dla rolników, przypominało o trudzie ich pracy i jej fundamentalnym znaczeniu, wskazywało na szczęśliwe zakończenie żniw, zapewniało pomyślność zbiorów” – mówi kuratorka wystawy Agnieszka Szepetiuk-Barańska. „Uroczystość ta stopniowo stała się pretekstem do zabawy, barwnego widowiska, a z czasem manifestacji poglądów patriotycznych czy politycznych. Dziś świętowanie dożynek jest też okazją do promocji regionu, gminy czy wsi”.
„Kuratorka rozpatruje wszystkie aspekty rolniczego święta, które stało się podmiotem jej wnikliwych etnologicznych dociekań, poprzedzonych wieloletnimi obserwacjami i badaniami terenowymi. Podąża śladem zmian, jakim podlegało, tropi zawiłości symbolicznych znaczeń, staje się rzeczniczką jego kulturotwórczej, a przede wszystkim społecznej roli” – tłumaczy Elżbieta Berendt, kierowniczka Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu. „Wyruszmy wraz z nią w ekspozycyjną podróż w głąb »obrzędowej niecodzienności«. Być może także dla nas dożynki staną się źródłem poznawczych odkryć, a nawet fascynacji”.
Wystawie towarzyszy informator z bogatą dokumentacją fotograficzną i popularnonaukowymi testami dotyczącymi różnych aspektów dożynek.
Pokazywane zabytki pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu, jego Oddziału Muzeum Etnograficznego, Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu. Część eksponatów wypożyczono od Kół Gospodyń Wiejskich.