Żelazny świat. Zabytkowe zamki, klucze, kłódki, okucia, skrzynie, drzwi

Katalogi zbiorów rzemiosła artystycznego są specjalnością Muzeum
Narodowego we Wrocławiu. Przesądza o tym nie tylko ich bardzo
wysoki poziom naukowy, ale też fakt, że wielokrotnie przecierają
szlaki w swoich dziedzinach. Co więcej, prezentują zabytki, które interesują liczną rzeszę kolekcjonerów.
Taki jest także katalog Tadeusza Fercowicza Żelazny świat.
Zabytkowe zamki, klucze, kłódki, okucia, skrzynie, drzwi. Autor
przedstawia opracowanie znacznego fragmentu zbioru Działu Kultury
Technicznej MNWr, który dysponuje jedną z najobszerniejszych
kolekcji zabytków ślusarskich w polskich zbiorach muzealnych.
Katalog prezentuje ok. 1200 zabytków, omówionych w 1017 notach,
dotyczących m.in. 150 zamków, 90 kłódek, 37 skrzyń (głównie
żelaznych), ponad 380 kluczy, ok. 400 okuć, oraz w 29 notach różnych
zabytków, w tym cennych kołatek włoskich ze zbiorów Działu Metali
i Zegarów MNWr. Najstarszym zabytkiem w kolekcji jest klucz pochodzący z epoki wikingów (lata 800–1050), a najmłodszym – kłódka
pokazywana na Wystawie Ziem Odzyskanych w 1948 r. we Wrocławiu.
Zdecydowana większość zabytków ma śląskie pochodzenie
i zapewne na Śląsku została wytworzona. Warto odnotować, że znacząca
część kolekcji pochodzi z przedwojennego wrocławskiego
muzeum Schlesisches Museum für Kunstgewerbe und Altertümer
posiadającego bogate zbiory dawnego rzemiosła.
Prezentowane w niniejszym katalogu wyroby metalowe swoją
klasą artystyczną i techniczną nie ustępują renomowanym artefaktom
środkowoeuropejskim: niemieckim, czeskim czy austriackim.
Zachwyt wzbudzają takie zabytki, jak: niewielki zamek z 1720 r. o mistrzowsko grawerowanej pokrywie autorstwa wrocławskiego ślusarza
miejskiego Alberta Nicolausa Spihrmana; bogato okute, wzorcowe,
wręcz podręcznikowe, gotyckie drzwi z kościoła św. Elżbiety
we Wrocławiu; XVII-wieczna wrocławska beczka na żołd z wciąż
działającym systemem rygli. Klasą samą w sobie jest brązowa kołatka
weneckiego mistrza Alessandra Vittorii z 2. poł. XVI w.
Bogato zilustrowany obszerny wstęp przedstawia historię
zamków i kłódek od starożytności do reprezentowanych w katalogu
konstrukcji XIX-wiecznych. Część katalogowa została wyposażona
w 11 schematów ilustrujących autorską terminologię budowy kluczy,
zamków i kłódek stworzoną na podstawie licznych badań. Warto
dodać, że terminologia ta nie jest zunifikowana, zatem głos autora
poszerza badawczą perspektywę.
Jest to katalog prekursorski zarówno ze względu na obszerność
zgromadzonego materiału zabytkowego zilustrowanego blisko
tysiącem fotografii, jak i na poziom opracowania zagadnień technicznych
dotyczących budowy mechanizmów zamków i kłódek. Warto
podkreślić, że katalogi zabytków ślusarskich należą do rzadkości na
polskim rynku wydawnictw dotyczących rzemiosła artystycznego.
W ostatnim stuleciu wydano zaledwie trzy takie publikacje, ostatnią
aż 40 lat temu.
Katalog Żelazny świat. Zabytkowe zamki, klucze, kłódki, okucia,
skrzynie, drzwi jest owocem wieloletnich badań, kwerend terenowych
i muzealnych, a zarazem zwieńczeniem zawodowej pasji
autora. Stąd z tym większym przekonaniem rekomenduję go Państwu
do lektury.
                                    Piotr Oszczanowski
                                    Dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu